Problem diagnozy

Dzieci z zaburzeniami posttraumatycznymi „kolekcjonują” w swoim życiu wiele diagnoz – w tym wiele błędnych lub niepełnych (van der Kolk 2005).

Czytając ich dokumentację napotykamy: „zaburzenia opozycyjno buntownicze", zaburzenia zachowania, lękowe, ADHD, ADD, uzależnienia, różne formy autyzmu, bulimię, anoreksję, RAD, depresję, dowiadujemy się o samookaleczeniach i stopniu demoralizacji, poznajemy często sprzeczne wyniki IQ etc. Czasem – i to pozytywna tendencja – spotykamy się z diagnozą PTSD (zespołu stresu pourazowego). Rzecz jednak w tym, że np. większość dzieci z tzw. kompleksowa traumą nie spełnia podstawowych kryteriów PTSD (van der Kolk 2005).

Często też dzieje się tak, że dziecko nie posiada żadnej diagnozy, nawet gdy obraz kliniczny to ewidentnie zaburzone emocje, nieprawidłowy model postrzegania i przetwarzania informacji oraz nieprawidłowo ukształtowany model relacji społecznych.

Jak dotąd w Polsce w niewielkim stopniu stosuje się, dostępne na świecie procedury i narzędzia diagnostyczne w zakresie zaburzeń posttraumatycznych. Dotyczy to zwłaszcza narzędzi związanych z dysocjacją.

Brak tradycji standardowo wielofazowego procesu diagnostycznego oraz powszechnie rozumianych kryteriów (często np. diagnoza związana z przemocą odbywa się w trakcie jednorazowej interwencji) pociąga za sobą nietrafne decyzje i konstruowanie wadliwego planu pracy z dzieckiem czy zestawu takich wskazówek, które u opiekuna czy wychowawcy rodzą przekonanie, że jest całkowicie niewydolny, a u dziecka generują nasilenie objawów.

Wybrane (kluczowe) funkcje dobrej diagnozy

Funkcja poznawcza/decyzyjna

Określamy:

1. Czy mamy do czynienia z zaburzeniami posttraumatycznymi?

A. Dziecko doświadczyło udokumentowanego zdarzenia traumatycznego.
B. Dziecko ma objawy posttraumatyczne.

Wstępnego potwierdzenia (występowania) kluczowych objawów (i ich nasilenia) dokonujemy na podstawie analizy wypowiedzi opiekuna i stosownych narzędzi diagnostycznych.

Funkcja formalno prawna

W efekcie rzetelnie przeprowadzonej diagnozy powstaje dokumentacja, która stanowi podstawę do wielu działań w zakresie uruchomienia pomocy psychologiczno pedagogicznej, czy innych form dostosowania środowiska (w tym edukacji) do realnych potrzeb dziecka.

Funkcja projektująca działanie *

Określamy:

A.

Jaki jest poziom zagrożeń środowiskowych?

Środowisko może być:

STABILNE (BEZPIECZNE)

STRESUJĄCE

ZAGRAŻAJĄCE (NIEBEZPIECZNE)

B.

Jaki jest poziom deregulacji organizmu dziecka?

Organizm dziecka może być w fazach:

UREGULOWANIA

DEREGULACJI FIZJOLOGICZNEJ-EMOCJONALNEJ

DEREGULACJI ZACHOWANIA

* (Saxe, Ellis, Kaplow, 2007)

Na tym poziomie stosujemy, jeśli to konieczne, również wszelkie niezbędne medyczne procedury diagnostyczne, tak pediatryczne jak i (najczęściej) neurologiczne/neurorozwojowe, endokrynologiczne, nefrologiczne czy psychiatryczne i inne.

______________________________________________________

Te podstawowe funkcje diagnozy są oczywiste. Jest jednak funkcja często zupełnie pomijana a niezwykle istotna. Dlatego poświęcimy jej więcej uwagi.

Funkcja zabezpieczająca.

Istotą zaburzeń posttraumatycznych jest między innymi to, że zachowania z nimi powiązane są szalenie trudne do zrozumienia, zinterpretowania i zaakceptowania przez otoczenie.

Profesjonalna diagnoza zabezpiecza opiekuna przed niektórymi następstwami takich zachowań.

Emocje opiekuna związane z doznaną przez dziecko traumą są tak silne, że stara się on jak najszybciej "zapomnieć". Nie dba o dokumentację.

Tymczasem po wielu miesiącach czy nawet latach od traumatycznego wydarzenia u dziecka mogą pojawić się objawy, które zostaną zinterpretowane przez otoczenie (np. w szkole czy w trakcie badania) jako objawy świadczące o bieżącej przemocy, nadużyciu etc. Uruchamia to procedury bardzo toksyczne dla dziecka i groźne (odpowiedzialność prawna i ostracyzm społeczny) dla opiekuna.

Szczególnie silnie problem ten występuje w opiece zastępczej, (a zwłaszcza w wypadku adopcji), gdzie zdecydowana większość dzieci cierpi na bardzo poważne zaburzenia, a większość opiekunów czy wychowawców nie ma początkowo świadomości skali tych zaburzeń. Jeśli w momencie przyjęcia dziecka nie zostanie dokonana wszechstronna i rzetelna diagnoza, wszelkie późniejsze zachowania dziecka obciążą aktualnego opiekuna. Będzie on postrzegany jako niewydolny, a bywa że i niebezpieczny dla dziecka. Diagnoza zaburzeń posttraumatycznych winna więc być elementarnym procesem w każdym wypadku przyjęcia dziecka do nowej rodziny czy placówki.

_______________________________________________________________

Podsumowując:

Rzetelne i kompleksowe określenie poziomu zagrożeń/deregulacji umożliwia dobranie adekwatnych do potrzeb dziecka działań terapeutycznych, ale także ubezpiecza i uspokaja opiekuna - porządkuje wiedzę o dziecku, jest elementem dobrze pojętej psychoedukacji.

Profesjonalna diagnoza służy sformułowaniu skutecznego planu pracy, jest pierwszym i podstawowym krokiem na drodze do zdrowienia i rozwoju.

Opiekun dobrze zdiagnozowanego dziecka, może w przyszłości dać sobie radę bez potrzeby uruchamiania specjalistycznej terapii, która nie dla wszystkich jest dostępna, choćby ze względów finansowych. Dobra diagnoza i dobry PLAN, wsparty jedynie okresowymi konsultacjami czy superwizją, bywa w takiej sytuacji rozwiązaniem optymalnym.