Nowe regulacje prawne, które w ostatnim czasie w istotny sposób zmieniły sytuację dzieci po doświadczeniu stresu traumatycznego to przede wszystkim:

Rozporządzenie (Do Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty) Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010, w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Istotne, że na 11 wymienionych w w/w Rozporządzeniu grup problemów dzieci, 9 jest ściśle związanych z zaburzeniami posttraumatycznymi. W tym jeden (8) bezpośrednio odnosi się do traumy. Jednakże stosowanie wymienionych powyżej form pomocy odpowiadających potrzebom dzieci z zaburzeniami regulacji emocji i posttraumatycznymi, wymaga wyposażenia  tak nauczycieli jak i przede wszystkim pedagogów i psychologów szkolnych w zupełnie nowe kompetencje.

Wybrane problemy związane z praktyką pomocy udzielanej dzieciom z zaburzeniami posttraumatycznymi, przedstawione zostały w wystąpieniu: "Psychotraumatologia kliniczna. Dziecko z zaburzeniami posttraumatycznymi w systemie edukacyjnym". Konferencja - Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie, 16 grudnia 2011.

Kolejny istotny akt prawny to:

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

W Ustawie między innymi:

Nowe funkcje systemowe - asystenta rodziny i koordynatora rodzin zastępczych oraz nowe zasady szkoleń. Ważne, że ustawowo uregulowany został obowiązek współpracy, pomiędzy asystentami rodzin a koordynatorami rodzin zastępczych i personelem placówek opiekuńczo-wychowawczych. Także Zespoły Interdyscyplinarne winny bezpośrednio współpracowac z asystentami rodziny.

Niestety z naszego punktu widzenia ani Ustawa ani rozporządzenia wykonawcze nie odnoszą się (poza jednym przypadkiem) bezpośrednio do pracy specjalistów z dziećmi z zaburzeniami posttraumatycznymi nawet na poziomie diagnozy a jeśli, to jedynie w kontekście interwencyjnym. O wiele obszerniejszy jest pod tym względem katalog umiejętności wymaganych od kandydatów na rodziny zastępcze natomiast zupełnie nieadekwatna jest do tak obszernego zakresu wiedzy ilość godzin szkolenia (minimalna).

Pozostaje mieć nadzieję, że poszczególne a bardziej świadome wagi problemu Ośrodki w adekwatny sposób zorganizują system szkoleń dla asystentów i koordynatorów (proporcji poszczególnych zagadnień) oraz kandydatów na rodziny zastępcze i adopcyjne (minimalne ustawowe 60 godzin nie wystarczy do poznania nawet 1/10 wymienionych w rozporządzeniach zagadnień).

Wybrane problemy związane z praktyką pomocy udzielanej dzieciom z zaburzeniami posttraumatycznymi, przedstawione zostały w trakcie IX Konferencji Naukowej "- Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie, 23 listopada 2012.

Poniżej szczegółowo wybrane paragrafy z rozporządzeń wykonawczych.

Rozporządzenia:

Rozporządzenie (Do Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty) Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010, w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

(...)

§ 2. 1.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających w szczególności:

(...)
2) z niedostosowania społecznego
3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym
(...)
5) ze specyficznych trudności w uczeniu się
6) z zaburzeń komunikacji językowej
7) z choroby przewlekłej
8) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych
9) z niepowodzeń edukacyjnych
10) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzaniaczasu wolnego, kontaktami środowiskowymi
11) z trudności adaptacyjnych związanych (...) ze zmianą środowiska edukacyjnego (...).

(...)

§ 5. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu,szkole i placówce jest udzielana z inicjatywy:
1) ucznia
2) rodziców ucznia
3) nauczyciela, wychowawcy grupy wychowawczej lub specjalisty, prowadzącego zajęcia z uczniem
4) poradni psychologiczno-pedagogicznej
(...)
6) pomocy nauczyciela.

(...)

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana uczniom w formie:
1) klas terapeutycznych
2) zajęć rozwijających uzdolnienia
3) zajęć dydaktyczno-wyrównawczych
4) zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym
(...)
6) porad i konsultacji.

Rozporządzenie obowiązuje od 1 IX 2011 wszystkie publiczne gimnazja a od 1 IX 2012 wszystkie pozostałe placówki oświatowe.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkoleń na asystenta rodziny.

(...)

§ 2. 1. Zakres programowy szkoleń obejmuje:

1) wybrane zagadnienia z prawa rodzinnego, administracyjnego,karnego, cywilnego, zabezpieczenia społecznego oraz prawa pracy;

2) wybrane elementy pedagogiki, psychologii rozwojoweji wychowawczej, z uwzględnieniem problemów dotyczących rozwoju dziecka i wpływu sytuacji kryzysowych w rodzinie na zachowanie i rozwój dziecka;

3) regulacje prawne w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

4) zadania i uprawnienia asystenta rodziny;

5) etykę pracy asystenta rodziny;

6) analizę własnych możliwości i ograniczeń w wykonywaniu zadań asystenta rodziny;

7) komunikację interpersonalną;

8) metodykę pracy asystenta;

9) definicje rodziny, jej strukturę, funkcje oraz potrzebyi problemy;

10) charakterystykę problemów rodziny, w tym:
a) problemów destrukcyjnych zachowań dziecka i rodziców,
b) nieprawidłowych postaw rodzicielskich,
c) problemów wychowawczych,
d) problemów w pełnieniu ról społecznych, bezrobocia, uzależnienia, choroby psychicznej;

11) analizę potrzeb i problemów rodziny;

12) sporządzanie planu pracy z rodziną;

13) doskonalenie umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny, umiejętności radzenia sobie w sytuacjach stwarzających trudności wychowawcze oraz w wypełnianiu ról społecznych;

14) problemy wynikające z opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem;

15) organizowanie wspomagania rozwoju dziecka z problemami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania;

16) problematykę mediacji w rodzinie;

17) elementy ekonomii i organizacji gospodarstwa domowego;

18) zagadnienia dotyczące uprawnień w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych;

19) edukację zdrowotną;

20) problematykę interwencji kryzysowej w rodzinie;

21) organizację czasu wolnego dzieci i młodzieży;

22) pielęgnację niemowląt i dzieci;

23) pomoc w funkcjonowaniu rodziny w środowisku lokalnym;

24) współpracę asystenta z rodzinami oraz służbami wspierającymi rodzinę;

25) zapoznanie się z systemem funkcjonowania instytucji prowadzącej pracę z rodziną, w formie praktyk w tej instytucji.

2. Szkolenia są prowadzone w formie zapewniającej aktywny udział uczestników.

§ 3. Liczba godzin szkoleń nie może być mniejsza niż 230 godzin dydaktycznych, w tym 30 godzin z zakresu określonego w § 2 ust. 1 pkt 6 oraz 30 godzin z zakresu określonego w § 2 ust. 1 pkt 25.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkoleń dla kandydatów do sprawowania pieczy zastępczej.

A w nim:

§ 2.

1. Zakres programowy szkolenia dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz dla kandydatów na dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, obejmuje:

1) elementy prawa rodzinnego oraz zagadnienia z zakresu praw dziecka;

2) regulacje prawne w zakresie wspierania rodzinyi systemu pieczy zastępczej, w tym:
a) zagadnienia organizacji opieki nad dzieckiem i możliwości uzyskania wsparcia w wychowaniu dzieci, w szczególności informacje o zadaniach i kompetencjach organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej oraz powiatowego centrum pomocy rodzinie w sprawach dotyczących rodzin zastępczych zawodowych, rodzin zastępczych niezawodowych, rodzinnych domów dziecka i placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego,
b) zasady finansowania rodzin zastępczych zawodowych, rodzin zastępczych niezawodowych, rodzinnych domów dziecka i placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego;
3) wiedzę na temat specyfiki pieczy zastępczej, jej celu i czasowego charakteru;
4) wybrane elementy pedagogiki, psychologii rozwojowej i wychowawczej, z uwzględnieniem:
a) problemów dotyczących rozwoju dziecka wychowywanego poza rodziną naturalną,
b) wpływu sytuacji kryzysowych na dziecko i rodzinę,
c) wiedzy na temat więzi, ich budowania i znaczenia w życiu dziecka,
d) występowania przemocy w rodzinie,
e) efektywnej komunikacji z dzieckiem oraz innymi uczestnikami procesu pieczy zastępczej, z uwzględnieniem rodziców biologicznych dziecka,
f) potrzeb edukacyjnych dzieci i sposobów wspierania dzieci w kompensowaniu opóźnień edukacyjnych i rozwijaniu zainteresowań;

5) podstawy wiedzy o rozwoju fizjologicznym i zdrowiu dziecka, profilaktyce prozdrowotnej, objawach sygnalizujących choroby i postępowaniu w takich przypadkach;

6) wiedzę o wpływie środowiska, w którym dziecko się wychowuje, na jego rozwój i zachowanie;

7) wiedzę i umiejętności rozpoznawania indywidualnych potrzeb dziecka oraz oceny sytuacji dziecka;

8) wiedzę z zakresu organizacji pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego;

9) organizowanie wspomagania rozwoju dziecka z problemami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania;

10) podstawową wiedzę o uzależnieniach i ich wpływie na dziecko i rodzinę, a także o rozpoznawaniu objawów występowania u dziecka uzależnień;

11) wiedzę o znaczeniu rodziny biologicznej w życiu dziecka oraz wskazówki do udziału rodziny zastępczej w planie pracy z rodziną biologiczną, prowadzonej przez asystenta rodziny i koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, ze szczególnym uwzględnieniem kontaktów bezpośrednich i pośrednich z rodziną biologiczną oraz działań ukierunkowanych na reintegrację rodziny biologicznej lub zapewnienie dziecku trwałego środowiska rodzinnego;

12) wiedzę na temat wpływu pieczy zastępczej na środowisko rodziny zastępczej ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci naturalnych kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka i kandydatów na dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego;

13) zapoznanie się z doświadczeniami wychowawczymi rodzin, które sprawują pieczę zastępczą, w formie praktyk w rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej.

2. Liczba godzin szkolenia, przeznaczona na zakres programowy, o którym mowa w ust. 1, nie może być mniejsza niż 60 godzin dydaktycznych, w tym 10 godzin szkolenia z zakresu określonego w ust. 1 pkt 13.§ 3. 1.

W przypadku kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz kandydatów na dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego zakres programowy szkolenia, poza zakresem określonym w § 2, obejmuje dodatkowo:

(...)

2) wiedzę o metodach postępowania z dzieckiem przejawiającym zaburzenia zachowania i trudności w funkcjonowaniu społecznym;

3) doskonalenie umiejętności opiekuńczych, umiejętności radzenia sobie z trudnościami wychowawczymi oraz pokonywania trudności związanych z kompensacją opóźnień rozwojowych dziecka;

4) wiedzę o metodach i technikach stosowanych w pokonywaniu przez dziecko niepowodzeń szkolnych;

5) metody przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu.

2. Liczba godzin szkolenia, przeznaczona na dodatkowy zakres programowy, o którym mowa w ust. 1, nie może być mniejsza niż 15 godzin dydaktycznych.

§ 4.

1. W przypadku kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz kandydatów na dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, którzy będą sprawować opiekę i wychowanie nad dziećmi niepełnosprawnymi, zakres programowy szkolenia, poza zakresem określonym w § 2 i 3, obejmuje dodatkowo:

1) wiedzę z zakresu wczesnej diagnostyki, w tym wczesnego rozpoznawania zaburzeń rozwojowych, interwencji i wspomagania rozwoju dziecka, jako kompleksowej wielospecjalistycznej pomocy dziecku niepełnosprawnemu;

2) wiedzę z zakresu rozwoju dziecka, w tym rozwoju psychoruchowego, emocjonalnego i społecznego oraz metod rewalidacji i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego;

3) informacje o organizacjach i instytucjach wspierających oraz udzielających specjalistycznej pomocy rodzinom wychowującym dzieci z różnego rodzaju dysfunkcjami;

4) wiedzę z zakresu specjalnych potrzeb dzieci niepełnosprawnych.

2. Liczba godzin szkolenia, przeznaczona na dodatkowy zakres programowy, o którym mowa w ust. 1, nie może być mniejsza niż 20 godzin dydaktycznych.

§ 5.

1. W przypadku kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, która będzie sprawować opiekę i wychowanie nad dziećmi umieszczonymi na podstawie przepisów o postępowaniuw sprawach nieletnich zakres programowy szkolenia, poza zakresem określonym w § 2 i 3, obejmuje dodatkowo:

1) wybrane zagadnienia z zakresu metod i zasad oddziaływań resocjalizacyjnych i terapeutycznych, w tym socjoterapeutycznych oraz profilaktyczno-wychowawczych;

2) wybrane zagadnienia z zakresu zachowań wykraczających poza normy społeczne i prawne, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu przemian cywilizacyjnych i kulturowych na zachowania dysfunkcyjne dzieci i młodzieży oraz związaną z tym konieczność dostosowania metod interwencji kryzysowej i oddziaływań profilaktycznych;

3) podstawy wiedzy o zasadach odpowiedzialności nieletnich, zasadach i trybie postępowania przed sądem rodzinnym oraz przepisach dotyczących kuratorów sądowych.

2. Liczba godzin szkolenia, przeznaczona na dodatkowy zakres programowy, o którym mowa w ust. 1, nie może być mniejsza niż 20 godzin dydaktycznych.

§ 6.

1. W przypadku kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego zakres programowy szkolenia, poza zakresem określonym w § 2 i 3, obejmuje dodatkowo zagadnienia dotyczące adaptacji psychospołecznej do nowej sytuacji, a także sposobu przygotowania dziecka i rodziny zastępczej do krótkiego pobytu dziecka w tej rodzinie.

2. Liczba godzin szkolenia, przeznaczona na dodatkowy zakres programowy, o którym mowa w ust. 1, nie może być mniejsza niż 10 godzin dydaktycznych.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie instytucjonalnej pieczy zastępczej.

A w nim:

§ 14.

1. Niezwłocznie po przyjęciu dziecka do placówki opiekuńczo-wychowawczej albo do regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej sporządza się diagnozę psychofizyczną dziecka.

2. Diagnozę sporządza psycholog lub pedagog.

3. W diagnozie uwzględnia się analizę:
1) mocnych stron dziecka i jego potrzeb w zakresie opiekuńczym, rozwojowym, emocjonalnym orazspołecznym;
2) przyczyn kryzysu w rodzinie oraz wpływu tego kryzysu na rozwój dziecka;
3) relacji dziecka z jego najbliższym otoczeniem oraz osobami ważnymi dla dziecka;
4) rozwoju dziecka.

4. Diagnoza zawiera, odpowiednio do wieku, rozwoju i doświadczeń dziecka, wskazania dotyczące:
1) dalszej pracy pedagogicznej z dzieckiem;
2) programu terapeutycznego;
3) pracy z rodziną dziecka;
4) pracy przygotowującej dziecko do umieszczenia w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka;
5) przygotowania dziecka do usamodzielnienia.

§ 15.

1. Niezwłocznie po sporządzeniu diagnozy, o której mowa w § 14, wychowawca kierujący procesem wychowawczym dziecka, we współpracy z asystentem rodziny prowadzącym pracę z rodziną dziecka, opracowuje plan pomocy dziecku.

2. Opracowując plan pomocy dziecku, stosownie do okoliczności, rozwoju psychicznego i fizycznego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka, uwzględnia się zdanie dziecka.

3. W planie pomocy dziecku:
1) określa się cele i działania krótkoterminowe i długoterminowe, uwzględniając w szczególności wiek dziecka, jego możliwości psychofizyczne, sytuację rodzinną i przebieg procesu przygotowania dziecka do usamodzielnienia;
2) wyznacza się cel pracy z dzieckiem, uwzględniający powrót dziecka do rodziny, umieszczenie dziecka w rodzinie przysposabiającej, umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub przygotowanie dziecka do usamodzielnienia.

4. Plan pomocy dziecku opracowywany jest na podstawie:
1) diagnozy, o której mowa w § 14;
2) dokumentacji dotyczącej dziecka, o której mowa w § 8;
3) analizy:
a) procesu zmian rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka w czasie jego pobytu w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej albo w interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym,
b) potrzeb dziecka w sferze opiekuńczej, rozwojowej, emocjonalnej, więzi z rodziną, relacji społecznych i funkcjonowania w grupie i środowisku rówieśniczym i szkolnym,
c) środowiska, z którego dziecko pochodzi,
d) rozwoju edukacyjnego dziecka,
e) wpływu sytuacji kryzysowej w rodzinie na rozwój dziecka i jego funkcjonowanie w placówce opiekuńczo-wychowawczej i w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, a także poza tymi placówkami;
4) oceny efektów pracy z rodziną dziecka prowadzonej przez asystenta rodziny.